Proso

Proso Gierczyckie z KHBCProso zwyczajne (Panicum miliaceum L.)- gatunek roślin jednorocznych pochodzących z Azji. Należy do rodziny wiechlinowatych i zaliczane jest do jednych z najstarszych roślin uprawnych na świecie.

W pierwszej połowie XX wieku proso było w Polsce jednym z najpowszechniej uprawianych zbóż. Później nieco zapomniane, dziś znowu wraca do łask.

Charakterystyka botaniczna

Korzenie wiązkowe prosa sięgają do poziomu ok. 50 cm, a pojedyncze mogą dorastać nawet do 1,0 m głębokości.

Dzięki temu roślina charakteryzuje się zdolnością pobierania wody z gleb suchszych. Proso wytwarza od 1 do 5 źdźbeł. Dość grube, zwykle owłosione źdźbło, dorasta do 0,8-1,5 metra wysokości. Roślina posiada lancetowate, często pofałdowane, przeważnie zielone bądź czerwonawe liście. Kwiatostan stanowi wiecha złożona z głównego pędu oraz do trzech rzędowych rozgałęzień. Dwukwiatowe kłoski umieszczone są na końcu tzw. gałązek, ale tylko z jednego z nich zawiązywany jest ziarniak. Proso zaliczane jest do roślin samopylnych, ale może być również zapylane przez owady. Ziarniak tkwi w twardych plewkach, które do niego szczelnie przylegają. Kłosek zawiera jeden kwiat płodny i jeden szczątkowy – pręcikowy.

Głównym składnikiem ziarna prosa są węglowodany ok. 59%, białko- od 10 do 18% i tłuszcz od 3,6 do 4,8%. Proso konsumowane jest w głównej mierze w formie kaszy jaglanej łuszczonej bądź polerowanej, która zawieraja m in. witaminy z grupy B (tianina, ryboflawina, pirydoksyna), z grupy A (karoten) i PP (kwas nikotynowy, kwas pantotenowy, alfabiotyna).

Wymagania glebowe i przedplon

Proso ma duże wymagania termiczne i świetlne, a stosunkowo małe wilgotnościowe. Minimalna temperatura do kiełkowania wynosi 8-10OC, a optymalna 20-30OC. Młode siewki są bardzo wrażliwe na wiosenne przymrozki. Spośród zbóż proso wyróżnia się oszczędną gospodarką wodną. Jednak w okresie strzelania w źdźbło i wyrzucania wiech musi mieć dobre zaopatrzenie w wodę, co jest warunkiem jego dobrego plonowania.

Najwyższe plony prosa uzyskuje się na glebach najlepszych, zasobnych w próchnicę, tj. na kompleksach pszennych. Dość dobrze radzi sobie ono także na glebach kompleksów żytnich.
Ważne są: dobra struktura gleby, pH zbliżone do obojętnego (6-6,5) i małe zachwaszczenie pola.

Najkorzystniejszymi przedplonami dla prosa są rośliny motylkowe, strączkowe i okopowe na oborniku. Dobrymi przedplonami są również zboża ozime i jare, ale uprawiane nie później niż w 3 roku po oborniku oraz poplony ozime.

Uprawa roli

Uprawa roli pod proso jest taka, jak pod zboża jare i rozpoczyna się orką zimową na jesieni. Wiosenne zabiegi polegają natomiast na włóknowaniu i bronowaniu. Liczba zabiegów zależy od występującego na polu zachwaszczenia.
Przedsiewnie należy zastosować nawożenie fosforowo-potasowe. Dawkę azotu możemy podzilić na dwie części: pierwszą część (50-60%) wysiać przed siewem, a drugą (40-60%) w fazie kwitnienia.

Siew

Warunkiem uzyskania wysokich plonów jest dobry materiał siewny.
Optymalny termin siewu przypada między 15 a 20 maja. Zbyt wczesny siew może narazić rośliny na wiosenne przymrozki, zbyt póżny, może natomiast opóźnić ich dojrzewanie i obniżyć plony.
Norma wysiewu wynosi od 25-30 kg/ha i jest zależna od terminu siewu, gleby i nawożenia.
Drobne nasiona prosa siejemy płytko i na jednakową głębokość: 1-2 cm na glebach cięższych i 3-4 cm na glebach lżejszych. Rozstawa między rzędami powinna wynosić 15-25 cm.

Nawożenie

Wymagania pokarmowe i nawozowe prosa są stosunkowo duże. Wielkość dawki nawozów mineralnych zależy od zasobności gleby, przedplonu i warunków klimatycznych.

Dawki nawozów mineralnych w kg/ha:

Proso dawki

Ochrona przed chorobami i szkodnikami

Fosfor i potas należy zastosować wiosną przed kultywatorowaniem. Azot w ilości do 50 kg/ha można wysiać w całości przed siewem, w formie saletrzaku lub mocznika. Dawki w wysokości 80 kg/ha i więcej należy podzielić na dwie: 50% przed siewem i 50% w fazie strzelania  w źdźbło, w formie saletry amonowej.

Proso jest bardzo wrażliwe na stosowanie herbicydów, szczególnie na ich pozostałość w glebie. Dlatego walkę z chwastami prowadzi się w okresie od wschodów do krzewienia zboża broną lekką lub broną chwastownika. Jeżeli zabiegi te są niewystarczające, chwasty należy zwalczać za pomocą herbicydu dopuszczonego przez MRiRW do obrotu i stosowania w Polsce (lista znajduje się tutaj), gdy rośliny osiągną 10–15 cm wysokości. Wcześniejsze, względnie późniejsze, stosowanie środków chwastobójczych powoduje uszkodzenie i opóźnia rozwój roślin. W razie silnego zachwaszczenia można również wykorzystać preparaty, które stosuje się w uprawie owsa, ale w małych dawkach.

Zagrożenie chorobami i szkodnikami jest stosunkowo niewielkie. Uprawa porażona jest przeważnie przez głownie prosa. Ze szkodników najgroźniejsza jest omacnica prosowianka.

Zbiór

Dojrzewanie prosa rozpoczyna się w drugiej połowie sierpnia i może przedłużyć się nawet do drugiej połowy września. Zarówno w źdźbłach, jak i w obrębie pojedynczej wiechy dojrzewanie przebiega nierównomiernie, stąd wynikające straty z powodu osypywania się ziaren. Jednoetapowy zbiór przeprowadza się, gdy ziarna górnej części większości wiech są już w pełni dojrzałe, a w środkowej części osiągną dojrzałość woskową. Słoma jest wówczas jeszcze zielona. Zbioru takiego dokonuje się w fazie pełnej dojrzałości ziarniaków, co w sprzyjających warunkach pogody zapewnia najmniejsze straty plonu. Jednak ziarno zwykle wymaga wtedy dosuszania, aby wilgotność nie przekraczała 15 procent.

Proso- bardzo lubiane przez papugi
Proso- bardzo lubiane przez papugi.

Pod względem wartości odżywczej ziarno prosa wprawdzie nie dorównuje ziarnu innych zbóż, ale po oddzieleniu łuski przy przerobie na kaszę zyskuje na wartości odżywczej. Kasza jaglana pod względem zawartości białka przewyższa ryż, kaszę gryczaną, a pod względem zawartości tłuszczu ustępuje tylko płatkom owsianym, stąd też uważana jest za pełnowartościowy pokarm dietetyczny.

Plewy prosa, jako produkt odpadowy przy przerobie, stanowią objętościową paszę dla zwierząt. Ziarno w żywieniu drobiu dorównuje wartością paszową ziarnu pszenicy, a kasza jaglana ma zastosowanie w żywieniu młodych kurcząt i stanowi podstawową paszę w żywieniu papug, kanarków i gołębi. Słoma natomiast ma wyższą wartość paszową od słomy innych zbóż jarych i dorównuje wartością średniemu sianu.